Autor: Sylwia Zabder
Zwolnienia grupowe to konieczność rozwiązania przez pracodawcę stosunków pracy z pracownikami. Nie każde zwolnienie większej ilości pracowników jest zwolnieniem grupowym. Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników określa warunki jakie muszą być spełnione aby zwolnienie mogło być zaliczone do grupowego:
- Pracodawca musi zatrudniać co najmniej 20 pracowników. Jeśli zatrudnia ich mniej, to zwolnienie nawet wszystkich pracowników nie będzie zwolnieniem grupowym;
- Zwolnienia grupowe muszą obejmować co najmniej:
- 10 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 100 pracowników,
- 10% pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 100, jednakże mniej niż 300 pracowników,
- 30 pracowników, gdy pracodawca zatrudnia co najmniej 300 lub więcej pracowników;
- Pracownicy muszą być zwolnieni w okresie nieprzekraczającym 30 dni;
- Rozwiązanie umów o pracę ma nastąpić z przyczyn niedotyczących pracowników. Może się to odbyć na dwa sposoby: w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę lub na mocy porozumienia stron, z inicjatywy pracodawcy; aby jednak tak zwolnieni pracownicy byli wliczani do załogi objętej zwolnieniem grupowym, musi ich być co najmniej pięciu.
Warto pamiętać, że zwolnienie grupowe nie może objąć pracowników szczególnie chronionych. Są to przede wszystkim:
- pracownicy, którym brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego,
- kobiety w ciąży i w trakcie urlopu macierzyńskiego,
- pracownicy w trakcie urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego i urlopu ojcowskiego,
- członkowie zarządu związku zawodowego,
- społeczny inspektor pracy,
- pracownik powołany do odbycia służby wojskowej, służby zastępczej, zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego.
Pracodawca, który planuje zwolnienia grupowe, posiada szereg obowiązków, którymi są m.in.:
- skonsultowanie zamiaru przeprowadzenia grupowego zwolnienia z zakładowymi organizacjami związkowymi działającymi u tego pracodawcy, a jeśli ich nie ma – z przedstawicielami pracowników,
- zawiadomienie na piśmie zakładowe organizacje związkowe (a jeśli ich nie ma – przedstawicieli pracowników) o szczegółach planowanego zwolnienia, w tym m.in.:
- przyczynach zwolnienia,
- grupach zawodowych pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia,
- okresie, w ciągu którego nastąpi takie zwolnienie,
- proponowanych kryteriach doboru pracowników do grupowego zwolnienia,
- kolejności dokonywania zwolnień,
- przekazanie informacji o szczegółach planowanego zwolnienia grupowego powiatowemu urzędowi pracy,
- zawarcie ze związkami zawodowymi porozumienie w sprawie zwolnienia grupowego, a gdyby zawarcie porozumienia nie było możliwe – określić w regulaminie zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem grupowego zwolnienia,
- wypłacenie odprawy zwalnianym pracownikom.
Pracownicy objęci zwolnieniami grupowymi posiadają szereg praw, mających na celu złagodzenie negatywnych skutków utraty pracy. Oprócz wspomnianej odprawy, przysługuje im również:
- prawo do informacji: pracownicy mają prawo do otrzymania od pracodawcy jasnych i wyczerpujących informacji dotyczących przyczyn i warunków zwolnień grupowych,
- prawo do konsultacji: poprzez swoich przedstawicieli mają prawo uczestniczyć w konsultacjach z pracodawcą i przedstawiać swoje opinie i propozycje,
- prawo do okresu wypowiedzenia: pracownikom przysługuje ustawowy okres wypowiedzenia, chyba że dojdzie do rozwiązania umowy za porozumieniem stron,
- możliwość ubiegania się o zasiłek dla bezrobotnych: po zarejestrowaniu się w urzędzie pracy, zwolnieni pracownicy mogą ubiegać się o zasiłek dla bezrobotnych,
- odprawa pieniężna (art. 8 ustawy o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy). Odprawę ustala się według takich samych zasad, jak ekwiwalent za urlop. Jest limit wysokości odprawy: nie może ona przekraczać 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Wysokość odprawy zależy od okresu zatrudnienia u danego pracodawcy: krócej niż 2 lata – odprawa w wysokości 1- miesięcznego wynagrodzenia, od 2 do 8 lat – odprawa w wysokości 2 – miesięcznego wynagrodzenia, ponad 8 lat – odprawa w wysokości 3- miesięczne wynagrodzenie.
Może się zdarzyć, że po przeprowadzeniu zwolnień grupowych sytuacja firmy się poprawi i po jakimś czasie zacznie ona rekrutować nowych pracowników. Osoby, które przez zwolnienia grupowe straciły pracę w takiej firmie, mają pierwszeństwo w powrocie do niej. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę to, że nie oznacza to automatycznie takiej samej pensji, stanowiska czy warunków pracy, jak przed zwolnieniem grupowym. Pracodawca ma obowiązek zatrudnienia zwolnionego pracownika, jeśli łącznie spełnione są następujące warunki:
- pracodawca ponownie zatrudnia pracowników w tej samej grupie zawodowej;
- zwolniony pracownik zgłosił w ciągu roku od dnia rozwiązania z nim stosunku pracy zamiar podjęcia zatrudnienia u tego pracodawcy;
- nie minęło jeszcze 15 miesięcy od rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy w ramach zwolnienia grupowego.
Jeżeli pracodawca nie zatrudni pracownika, który miał pierwszeństwo w przyjęciu do pracy z powodu wcześniejszego zwolnienia grupowego pracownik może żądać nawiązania stosunku pracy i odszkodowania. „Pracownik może dochodzić (z racji pominięcia procedury z art. 9 ustawy z 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników) odszkodowania za czas pozostawania bez pracy od momentu, kiedy po stronie pracodawcy powstał obowiązek ponownego zatrudnienia pracownika (zawarcia umowy o pracę)” – uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 11 stycznia 2018 r., sygn. akt II PK 234/17.
Zwolnienia grupowe są złożonym i trudnym procesem, który wymaga od pracodawców odpowiedzialności, transparentności i poszanowania praw pracowników. Dla zwalnianych osób stanowią poważne wyzwanie, dlatego ważne jest, aby były świadome swoich praw i możliwości wsparcia. Właściwe przeprowadzenie procesu zwolnień grupowych, z uwzględnieniem dialogu i pomocy dla zwalnianych, może pomóc złagodzić negatywne skutki tej trudnej sytuacji.